In Opstand! Geuzen in de lage landen (1565-1578)

Auteur: Pieter Serrien
Uitgeverij: Horizon (Overamstel uitgevers bv)
Jaar uitgave: 2022
Aantal pagina’s: 624
Coverontwerp: Herman Houbrechts
ISBN: 978-9464103182

https://www.horizon.be/boek/2406/pieter-serrien-in-opstand.html

Review:

Godsdienstoorlogen zijn er al sinds de mens het geloof in een hoger wezen nastreeft. De zestiende eeuw stond echter bol van de oorlogen en twisten en vooral moorden, plunderen en steden die platgebrand worden.

En daarmee heb ik dit boek ingeleid met de inhoud: moorden en plunderen… en dit op amper dertien jaar tijd! Serrien, die al vaak historische boeken over (voornamelijk) de Tweede Wereldoorlog schreef, keert 450 jaar terug in de tijd en laat ons meereizen naar het begin van wat later de Tachtigjarige Oorlog werd genoemd.

Alles begint met Johannes Calvijn die een reformatie wil in de kerk en niet meer kan leven volgens het Rooms-katholieke geloof. Calvijn krijgt een enorm groot gevolg hierin maar natuurlijk blijft dit niet ongestraft. De Calvijnen belijden hun geloof achter hagen, waar de term haagpreken vandaan komt. Ook in de Nederlanden (Vlaanderen en het huidige Nederland) krijgt Calvijn een enorm gevolg.

In Steenvoorde (in het huidige Frans-Vlaanderen) ontstaat een nieuw soort protest van deze protestanten (Lutheranen en Calvinisten vallen onder dit geloof) in de vorm van Beeldenstormen: het vernielen (of beroven) van de inboedel van kerken. Beelden werden op de grond gegooid of kapot geslaan, schilderijen werden aan stukken gereten en noem maar op… alles moest eraan!

Dit was (natuurlijk) niet naar de zin van de paus, de rooms-katholieken en vooral ook niet naar de zin van de koning van de Nederlanden, de Spaanse Filips II. Hij stuurde dan ook een vriend van hem naar deze streken: de hertog van Alva! Wat dan volgt is een schrikbewind waarbij niemand veilig is. De protestanten worden opgehangen, onthoofd, gevierendeeld… kortom je was maar beter katholiek of liet je ware geloof best niet luidop weten.

Een aantal protestantse edelen komen samen en leggen een Eedverbond der Edelen af dat zich kant tegen de katholieke overheersing en vooral tegen de inquisitie (geloofsvervolging). Eén van deze edelen was Lodewijk van Nassau, de broer van de Prins van Oranje, Willem van Oranje of beter gekend als Willem de Zwijger! Deze Willem zal uiteindelijk de leider worden van de strijd tegen Alva en tegen Filips II.

De protestanten gaven zichzelf dan een nieuwe naam: De Geus! (Vive le gueux! Leve de Geus) De term ‘geus’ komt van het woord van armoedzaaier, schooier. Deze werd het eerst door Karel van Berlaymont gebruikt toen hij naar hen verwees bij Margareta van Parma. De naam bleef plakken…

Met deze achtergrond begon ik dit boek te lezen. Pieter Serrien legt ook deze basis voor ons kort uit en dan krijgen we ene chronologische opvolging van belegeringen, bezettingen en de eerder vermelde moordpartijen. Maar Pieter vertelt niet alleen het verhaal van de leiders van deze strijd. Hij toont ook aan hoe de ‘gewone man’ meestreed en stierf voor deze zaak. Naast de grote veldslagen ter land en ter zee vertelt hij ook over de kleine verhalen die toen gaande waren. Wie volgde in de voetsporen van deze edelen en van Willem van Oranje? Waar en hoe verloren de geuzen de strijd en wat waren de gevolgen als ze verloren?

De strijd dat begon met een beeldenstorm in een uithoek van de Nederlanden spreidde zich algauw uit over gans Vlaanderen en dan verder tot in Nederland. De Spanjaarden bouwden burchten langs rivieren. Terechtstellingen werden publiekelijk uitgevoerd en vaak werden de doden daarna ook nog eens tentoongesteld. Ook edelen (denk maar aan het verhaal van Egmont en Hoorne) waren niet veilig. Zij belanden ook al snel op het schavot en verloren even snel hun hoofd. De wreedheden werden echter ook door de geuzen uitgevoerd. Gevangen genomen Spanjaarden mochten ook niet altijd rekenen op genade. Eén van de namen die genoemd wordt van een wrede geus was de watergeus Lumey. Deze geus werd algauw een zeepiraat genoemd wegens zijn manier van moorden en stelen waar zelfs de Prins van Oranje niet mee akkoord ging.

Naast de watergeuzen waren er ook bosgeuzen: een grote groep geuzen dat zich verschool in de bossen en van daaruit plunderingen deden die dan hun strijd financierden.

Maar vaker wonnen de Spanjaarden in de strijden omdat zij sterker waren, beter uitgerust én meer ervaren strijders hadden. Hoewel de Geuzen bleven strijdvaardig en gingen door. Hun steden werden belegerd en dan weer bevrijd.

Dat dit geen makkelijke materie is en dat dit boek niet voor iedereen is, dat staat vast. Dit is voor de geschiedenislovers en zij die graag lezen over oorlogen, gevechten, twisten en vooral de gevolgen ervan… ik ben eentje van die ‘history buffs’ dus dit boek lag me wel, hoewel ik ook mijn tijd heb genomen om het helemaal uit te lezen.

Zoals je kan zien op bovenstaande foto bestaan er redelijk wat boeken die deze periode beschrijven en de zestiende eeuw proberen omvatten. Ik plan de komende maanden dan ook redelijk wat van deze boeken te lezen, dus wees gewaarschuwd de materie komt nog een paar keer aan bod in mijn reviews.

Voor zij die moeite hebben met de vele namen te onthouden die in het boek voorkomen (en het zijn er wel heel wat) heeft Pieter een mooie lijst met korte uitleg voorzien achteraan het boek, samen met een dertig bladzijden tellende bronnenvermelding. Deze bronnen gaan van officiële documenten en andere boeken die hij inkeek maar eveneens dagboeken van clerici, geuzen, strijders van alle zijden die goed bewaard bleven. De Hertog van Alva was ook heel goed in documenteren welke terechtstellingen hij liet uitvoeren. Met andere woorden: genoeg bronnen om deze periode uit te reconstrueren. Eveneens staat het boek vol met prenten van de hand van Frans Hogenberg (ook de cover is van zijn hand) waar deze strijd in wordt afgebeeld. Ook deze zijn de moeite om eens met een loep te bekijken, de detaillering van de tekeningen is prachtig (hoewel de onderwerpen jammer genoeg minder prachtig zijn)!